Permakulturowe projektowanie siedlisk ludzkich
Permakulturowe zaprojektowanie siedliska jest procesem ciągłym, a dokładniej cyklicznym, który można podzielić na powtarzające się etapy: Survey, Analyze, Design, Implement, Maintain, Feedback, Survey, Analyze, Redesign... itd.
Pierwszym krokiem jest zawsze niedziałanie i uważna obserwacja wszelkich energii docierających na projektowany teren. Z angielkskiego surveying polega na zbieraniu danych (potrzeb, energii, zasobów itp.), po czym poddaje się je holistycznej analizie, z której wyłania się szkic projektu. Po tych krokach można przystąpić do jego implementacji. Powstają poszczególne elementy, wykorzystujące dostępne energie, zapewniające potrzeby opiekunów siedliska, a przy okazji wzbogacające jego środowisko naturalne. Wprowadzają bioróżnorodność i zwiększają żyzność do czasu kiedy ekosystem osiągnie stadium klimaksu. Wtedy nie wymaga już dużego nakładu pracy. Jest bardzo stabilny, sam się reguluje, odtwarza, a jednocześnie oferuje produktywność na bardzo wysokim poziomie.
Od 2012 roku wiele czasu poświęciłem studiowaniu teorii permakultury, której zastosowanie pomaga tworzyć zrównoważoną architekturę siedliska i samoregulujące się systemy na wzór ekosystemów naturalnych.
Przy projektowaniu kierujemy się główną zasadą: Od ogółu do szczegółu. Kluczowym jest rozpoznanie i zrozumienie wzorców (eng. patterns) kształtujących zastany ekosystem. Dzięki temu będziemy w stanie zaprojektować infrastrukturę siedliska tak, by współpracowała z naturą. Wówczas będzie ona wykorzystywała docierające na siedlisko energie, a nie wymagała dostarczania ich z zewnątrz. Warto kierować się zasadą: Start small and simple, czyli zacznij od małych i prostych projektów. Te które się sprawdzą, można stosować na większą skalę, a te, które nie, nie pochłoną naszych zasobów i nie zmęczą nas. Należy też pamiętać, że początkowe prace mogą kosztować wiele wysiłku, ale raz wykonane, pomogą zaoszczędzić wiele pracy w przyszłości.
Kolejną ważną zasadą permakultury jest kolejność analizowanych elementów siedliska: Water, Access, Structures! Czyli Woda, Dojazd, Zabudowa. Według tej kolejności należy analizować wymienione elementy.
1. Woda - bo jest źródłem życia i bez niej ekosystem zamieni się w pustynię.
2. Drogi - bo są konieczne by dostać się na projektowany teren i poruszać po nim.
3. Zabudowa - istniejąca czy projektowana, jest pracochłonnym i kosztownym elementem siedliska, którego, podobnie jak i dróg, nie da się łatwo przenieść.
Cały otaczający nas świat składa się z elementów, które oddziałują na siebie pozytywnie, neutralnie lub negatywnie. Naszym celem jest takie rozmieszczenie elementów na terenie siedliska, aby oddziaływały na siebie pozytywnie lub neutralnie. Innymi słowy, chodzi o stworzenie symbiotycznych relacji pomiędzy jak największą ilością elementów. Dzięki temu niewielka ilość energii będzie potrzebna do ich funkcjonowania.
Proces projektowania poprzedza zebranie jak największej ilości danych. Zaczynamy od uważnej obserwacji każdego najdrobniejszego fragmentu siedliska. Możemy robić szczegółowe zdjęcia czy notatki, aby zminimalizować ryzyko pominięcia istotnych szczegółów. Warto wczytać się w dane klimatyczne danego regionu. Ważne jest określenie strefy klimatycznej, średnich rocznych temperatur, opadów atmosferycznych, przeważających wiatrów. Ustalenie współrzędnych geograficznych nieruchomości oraz położenia nad poziomem morza, pozwoli obliczyć kąt padania promieni słonecznych w południe w dniach letniego i zimowego przesilenia. Pomoże to odpowiednio zaprojektować i usytuować budynki i pozostałe elementy, dla których kluczowe jest położenie Słońca. Przynajmniej rok zajmuje zbieranie danych dotyczących występującej roślinności, ponieważ różne gatunki pojawią się o różnej porze roku. Wiele z nich wskaże w miarę dokładne informacje na temat gleby, jej rodzaju, zasobności w składniki pokarmowe czy poziomu wód gruntowych. Pomimo tego, w różnych miejscach warto wykopać doły testowe, które pozwolą zbadać glebę dokładniej. Warto zaopatrzyć się w podręcznik badania gleby. Kilka próbek można wysłać do laboratorium w celu ustalenia deficytów. Wyniki pomogą nam dobrać roślinność, która pozwoli przywrócić brakujące składniki lub napowietrzyć glebę.
Bardzo ważnym elementem, którego obserwacja również trwa cały rok, jest woda. Jeśli doły testowe nabiorą wody gruntowej, powinniśmy notować zmiany ich poziomów, tak samo jak zmiany poziomu wody w studni, strumyku, stawie czy oczku wodnym. Chodzi o określenie skąd i w jakiej ilości na terenie siedliska bierze się woda, które elementy mają z nią kontakt, którędy woda siedlisko opuszcza i czy powoduje po drodze erozję. Wiele danych zbiera się w czasie opadu deszczu, można wtedy zauważyć miejsca, w których woda gromadzi się na jakiś czas zanim nie wsiąknie. Może to wskazać dobre miejsca na staw, naturalny basen lub miejsce dla wodolubnej roślinności. Zebrana wiedza pozwoli na osiągnięcie celu, jakim jest zatrzymanie wody w jak najwyższym punkcie siedliska i zarządzanie jej dystrybucją w czasie suszy.
Jako, że największym dostawcą energii jest zwykle Słońce, wymienię kilka elementów, które chcemy zastosować, a które dzięki energii słonecznej będą spełniać pożyteczne funkcje:
- ogród, sad, żywopłot, las, ogród leśny itp. - dzięki energii słonecznej produkują pożywienie, lekarstwa, materiały budowlane, opał itd.
- suszarnia słoneczna (dehydrator) - wykorzystuje energię słoneczną do suszenia owoców, warzyw, ziół i grzybów
- okna wystawione na południe wpuszczają naturalne i darmowe oświetlenie
- słoneczne kolektory powietrzne czy ściana Trombe'a - dogrzewają budynek
- ogniwa fotowoltaiczne - zamieniają energię słoneczną na elektryczną
- szklarnia lub tunel - pozwalają wydłużyć okres wegetacyjny wielu roślin
- słoneczna kuchenka - skupia promienie słoneczne podgrzewając garnek
Podczas projektowania niezbędna jest znajomość niezmiennych faktów. Oto kilka z nich:
- dla każdej lokalizacji raz obliczone kąty padania promieni słonecznych w południe w dni letniego i zimowego przesilenia są niezmienne
- ogrzana ciecz czy powietrze zawsze porusza się ku górze
- parowanie ochładza
- kondensacja ogrzewa
- temperatura wody nigdy nie przekroczy 100 st. C, ponieważ ochładza się parując
- woda osiąga najwyższą gęstość przy 4 st. C i rozszerza się kiedy zamarza
- w czasie pełni Księżyc znajduje się z przeciwnej strony nieba niż Słońce, wschodzi wraz z zachodem Słońca i zachodzi przy jego wschodzie, natomiast każdego kolejnego dnia wschodzi średnio 50 minut później
- w nowiu Księżyc wschodzi razem ze wschodem Słońca i zachodzi równocześnie z jego zachodem
- każda wodoszczelna powierzchnia o wymiarach metr na metr, z każdym milimetrem opadów atmosferycznych, pozwala zebrać jeden litr wody
- powierzchnia wody zawsze ustala idealny poziom
Cierpliwa obserwacja i skrupulatne notowanie wszystkich zauważonych zjawisk po roku pomogą nam postrzegać nasze siedlisko jako logiczną całość - jeden sprawnie działający organizm. Zrozumiemy zachodzące procesy i będziemy mogli przejść do nieinwazyjnego wtapiania zaprojektowanej infrastruktury w zastany ekosystem.
